Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν 1469 /50 τον υδρόμυλο ιδιοκτησίας Μιχ. Φραγκιαδάκη, στη θ. Βότομος της Κοινότητας Ζαρού Ν. Ηρακλείου, διότι αποτελεί αξιόλογο κτίσμα ειδικής λειτουργίας, από τα ελάχιστα που σώζονται ακόμα στην Κρήτη και σημαντικό στοιχείο για τη μελέτη της εξέλιξης της ιστορίας της Αρχιτεκτονικής της περιοχής συνδεδεμένο αναπόσπαστα με την ιστορία του τόπου και τις μνήμες των κατοίκων."
Ν1469 / 50
ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/807/24990/23-4-1991 - ΦΕΚ 431/Β/24-6-1991

Στο χωριό Ζαρός η ατμόσφαιρα “μυρίζει” παράδοση, μία παράδοση εκατοντάδων χρόνων, από τότε που τέθηκε σε λειτουργία ο μοναδικός πλέον νερόμυλος στην Κρήτη.

Από το 1938 ο κάτοικος του Ζαρού κ. Μιχάλης Φραγκιαδάκης αλέθει το κριθάρι και το σιτάρι των συγχωριανών του για να δώσει αλεύρι για το ψωμί σε έναν νερόμυλο που χρονολογείται από το 1600!

Τα τελευταία χρόνια μάλιστα ο μύλος του Ζαρού αποτελεί στολίδι για την περιοχή αφού ο ιδιοκτήτης του έχει αναπαλαιώσει τον εσωτερικό χώρο με αποτέλεσμα να αποτελεί πόλο έλξης όχι μόνο για τους τουρίστες αλλά και για τους ντόπιους. “Ο μύλος μου είναι 400 περίπου χρόνων, είναι μοναχοπαίδι, δεν υπάρχει άλλος σε ολόκληρο το νησί. Ανήκε σε μία οικογένεια Τούρκων, από αυτούς τον αγόρασε ο πεθερός μου και όταν παντρεύτηκα μου τον έδωσε προίκα. Έκτοτε δεν το έχω αποχωριστεί ούτε μέρα. Έμαθα το επάγγελμα του μυλωνά και το αγάπησα. Αυτός ο μύλος ζούσε για πολλά χρόνια ολόκληρη την οικογένειά μου. Τότε ο νερόμυλος λειτουργούσε καθημερινά καθώς η μεγάλη ποσότητα νερού που υπήρχε στο Ζαρό βοηθούσε στη συστηματική του λειτουργία.

Σήμερα όμως το νερό είναι πολύ λιγότερο...”, λέει στην “Π” ο κ. Μιχάλης Φραγκιαδάκης. Ο τελευταίος εν ενεργεία μυλωνάς της Κρήτης ζει πλέον μέσα στο μύλο τον οποίο και έχει διαμορφώσει κατάλληλα: ένας οντάς και μία μικρή, παραδοσιακή κουζίνα, μαγεύουν τον επισκέπτη και τον ταξιδεύουν στο χρόνο. Ο ίδιος ο κ. Φραγκιαδάκης λέει ότι ζει με τις αναμνήσεις του... “Περάσαμε δύσκολα χρόνια στην Κατοχή, τότε το αλεύρι ήταν μεγάλη υπόθεση και όποιος είχε ψωμί στο σπίτι του ήταν και “πλούσιος”. Τότε αλέθαμε καθημερινά. Πελάτες έρχονταν στο μύλο μου μέχρι και από το Ρέθυμνο. Είχα βγάλει και καλό όνομα αφού πρόσεχα πολύ το αλεύρι μου να είναι πρώτης ποιότητας. Ο κόσμος δεν είχε χρήματα. Με πληρώνανε σε είδος οι περισσότεροι! Ή λάδι έπαιρνα ή κριθάρι. Ήταν ωραίες εποχές όμως... Εκείνα τα χρόνια ο κόσμος αν και ζούσε πιο φτωχά ήταν ευχαριστημένος...”, λέει ο κ. Φραγκιαδάκης.

Ο νερόμυλος του Ζαρού είναι ο μοναδικός στην Κρήτη, μοναδικό όμως είναι και το επάγγελμα του μυλωνά. Ένα επάγγελμα που άνθισε στο παρελθόν, σήμερα όμως είναι χωρίς αντικείμενο... “Εγώ δεν έζησα δύσκολα χρόνια χάρη στο μύλο. Έζησα όμως κουραστικά χρόνια...”, καταλήγει ο κ. Φραγκιαδάκης.